ནང་དོན་གནད་བསྡུས། ས་པཎ་གྱི་རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་བསམ་བློ་གྲུབ་པའི་རྐྱེན་གཙོ་བོ་ནི་ལྔ་སྟེ། ཆོས་དང་སྲིད་ཀྱི་གོ་ཐོབ་མཐོ་བར་འཕགས་པ་དང་། སྐད་ཡིག་དུ་མ་དང་རིག་གནས་སྣ་ཚོགས་ལ་འཇུག་པ་ཡངས་པ། བཤེས་གཉེན་ཁྱད་པར་བ་རྣམས་བསྟེན་པ་དང་། ཚད་མ་རིག་པའི་རྟོགས་པ་ཁྱད་པར་ཅན་སྐྱེས་པ། བོད་སིལ་མའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གནས་བབ་དམིགས་བསལ་བའི་དུས་སུ་རིག་གནས་ཁུར་འཁྱེར་གྱི་བློ་སྐྱེས་པ་བཅས་ཡིན་ལ། རྐྱེན་གཙོ་བོ་དེ་དག་ལ་བརྟེན་ནས་ས་པཎ་ཉིད་དུས་མཉམ་གྱི་མཁས་པ་གཞན་དང་མ་འདྲ་བར་གྱུར། ས་པཎ་གྱིས་སྐབས་དེའི་བོད་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་དངོས་དང་བསྟུན་ཏེ་”རྩོམ་པ་ལ་འཇུག་པའི་ལེའུ”ར་མཁས་པའི་གོ་དོན་སྤྱི་བྱེར་ཕྱེ་བ་དང་ཉམས་དགུའི་ལྟ་བ་བཏོན་པ། ཉམས་བྱེ་བྲག་ལ་ཆོས་དང་འཇིག་རྟེན་ལུགས་གཉིས་སུ་ཕྱེ་བ། སྙན་ངག་གསར་རྩོམ་ལ་སྐྱོན་སེལ་གྱི་གནང་བ་བྱིན་པ་བཅས་”རྩོམ་པ་ལ་འཇུག་པའི་ལེའུ”འི་རྩོམ་ནང་གི་ལྡེམ་གཤིས་ཤིག་གྲུབ་པ་དང་། ལེའུ་དེ་ཉིད་《མཁས་པ་འཇུག་པའི་སྒོ》འི་སྤྱིའི་སྒྲིག་ལུགས་ཁྲོད་ནས་ཚད་མ་དང་ནང་བསྟན་གྱི་རིག་པ་དུ་མས་ཟུར་བརྒྱན་པས། རྩོམ་ཕྱིའི་ལྡེམ་གཤིས་ཤིག་ཆགས། རྩོམ་གཞུང་ཕྱི་ནང་གི་ལྡེམ་གཤིས་འདི་རིགས་ལ་”གསར་གཏོད་”དང་”སྐྱོང་སྐུམ་”གྱི་ཆ་ཞིག་སྟེ་ལྷོད་ན་སྒྲིམ་ཆོག་པ་དང་གྲིམ་ན་གློད་ཆོག་པའི་གྲིམ་ལྷོད་ཚད་རན་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ཤིག་ལྡན་ལ། ཁྱད་ཆོས་དེ་ནི་ཏག་ཏག་ས་པཎ་གྱི་རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་བསམ་བློའི་བློ་འབྱེད་དང་དཀྱེལ་ཡངས་ལས་བསྐྱེད་པ་ཡིན། ད་དུང་བློ་འབྱེད་ལས་རྩོམ་གཞུང་གི་མ་གདན་ཐོག་མར་གྲུབ་ཅིང་། དཀྱེལ་ཡངས་ལས་རྩོམ་གཞུང་དང་ལེན་ནམ་ཤུགས་རྐྱེན་ལ་ཕན་བསྐྱེད། དེ་ལྟར་བློ་འབྱེད་དང་དཀྱེལ་ཡངས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་གཉིས་གཅིག་གྲོགས་གཅིག་ཏུ་གྱུར་པ་མ་ཟད། ཁྱད་ཆོས་དེ་གཉིས་དང་བོད་ཀྱི་སྙན་གཞུང་ཐོག་མའི་རྩོམ་སྟངས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ལས་རྩོམ་རིག་གསར་རྩོམ་ཀྱི་ཐབས་སུ་གྱུར་པའི་ལྡེམ་གཤིས་ཤིག་དང་། རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་ཀྱི་ཟུར་ཚད་དུ་གྱུར་པའི་ལྡེམ་གཤིས་ཤིག །དེ་མིན་རྩོམ་གཞུང་རྒྱུན་འཛིན་དང་གསར་གཏོད་ཀྱི་ཤུགས་སུ་གྲུབ་པའི་ལྡེམ་གཤིས་བཅས་ལྡེམ་གཤིས་ཀྱི་བང་རིམ་མི་འདྲ་བ་གསུམ་གྲུབ་བོ། །

གནད་ཚིག ས་པཎ། རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་བསམ་བློ། དཀྱེལ་ཡངས་དང་བློ་འབྱེད། ལྡེམ་གཤིས་ཀྱི་བང་རིམ་གསུམ།

གླེང་གཞི།

བོད་ཀྱི་སྙན་གཞུང་ཐོག་མ་ནི་ས་པཎ་གྱི་《སྙན་ངག་མཁས་པའི་ཁ་རྒྱན་》ཡིན་ཟེར་ལ། དེ་ནི་《མཁས་པ་འཇུག་པའི་སྒོ་》（གཤམ་དུ་མཁས་འཇུག་ཅེས་བསྡུ་བར་བྱ）ལས་རྩོམ་པ་ལ་འཇུག་པའི་ལེའུར་ངོས་འཛིན།^[1]  《མཁས་འཇུག་》ནི་བོད་ཀྱི་རྩོམ་གཞུང་ཞིབ་འཇུག་ལ་གཡོལ་ཐབས་མེད་པའི་བསྟན་བཅོས་འགངས་ཆེ་བ་ཞིག་ཡིན་ནའང་། རྩོམ་གཞུང་དེ་ཉིད་དང་གཞུང་དེའི་རྩོམ་མཁན་གཉིས་ཟུང་འབྲེལ་སྒོས་ཞིབ་འཇུག་བགྱིས་པ་ཉུང་། དེ་ཡང་རྒྱལ་ཕྱི་ནང་གི་རྩོམ་རིག་ཞིབ་འཇུག་གི་འཕེལ་རིམ་ནི་སྤྱིའི་ཆ་ནས་འདི་ལྟ་སྟེ། དུས་རབས་བཅུ་དགུ་པར་རྩོམ་པ་བོ་ཞིབ་འཇུག་（作者研究/Author Study）གཙོ་བོར་འཛིན་པ་དང་། དུས་རབས་ཉི་ཤུར་སླེབས་དུས་རྩོམ་ཆོས་ཞིབ་འཇུག་（文本研究/Textual Study）དཀྱིལ་སྙིང་དུ་འཛིན། དུས་རབས་ཉི་ཤུའི་ལོ་རབས་ལྔ་བཅུའི་སྨད་དུ་ཀློག་པ་པོ་ཞིབ་འཇུག་（读者研究/Reader Study）གཙོ་བོར་འཛིན་པ། ཡང་ན། རྩོམ་རིག་ཕྱིའི་ཞིབ་འཇུག（外部研究/External Study）ནས་རྩོམ་རིག་ནང་གི་ཞིབ་འཇུག་ཏུ་འཕེལ་བ་དང་།（内部研究/Internal Study）དེ་ནས་རྩོམ་རིག་ཕྱི་ནང་ཞིབ་འཇུག་ཟུང་སྦྲེལ་ལ་ཕྱོགས་པ་བཅས་དུས་རིམ་སོ་སོར་ཞིབ་འཇུག་གི་འབབ་སྙིང་མི་འདྲ་བ་འགའ་བྱུང་། སྐབས་འདིར་བདག་གིས་རྩོམ་རིག་གི་ཕྱི་ནང་ཞིབ་འཇུག་ཟུང་སྦྲེལ་གྱི་ཐབས་སྤྱད་ནས་གང་དཔྱད་བྱའི་ཐོག་མའི་གནད་དོན་ཏེ། ས་པཎ་གྱི་རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་བསམ་བློའི་གྲུབ་རྐྱེན་ཅི་ཞིག་ཡིན་པ་དང་། དེ་ནས་《མཁས་འཇུག་》གི་ནང་དོན་བྱེ་བྲག་ཏུ་ས་པཎ་གྱི་རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་བསམ་བློའི་ཁྱད་ཆོས་གང་འདྲ་ཁྱབ་པ། མཐའ་མར་《མཁས་འཇུག་》གི་སྒྲིག་གཞི་སྒྲིག་ལུགས་སམ་རྣམ་པ་སྤྱི་ལས་ས་པཎ་གྱི་རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་བསམ་བློའི་ཁྱད་ཆོས་དེ་ཉིད་ཇི་ལྟར་ཚུར་སྣང་བ་བཅས་ལ་དཔྱད་ན། ས་པཎ་གྱི་རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་བསམ་བློ་དང་བོད་ཀྱི་སྙན་གཞུང་ཐོག་མའི་རྩོམ་སྟངས་ལ་འབྲེལ་བའི་ལྡེམ་གཤིས་ཀྱི་བང་རིམ་གསུམ་རྙེད། དང་བོར་ས་པཎ་གྱི་རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་བསམ་བློའི་ཁྱད་ཆོས་གཉིས་《མཁས་འཇུག་》གི་ནང་དོན་བྱེ་བྲག་ཏུ་ཕར་ཁྱབ་པ་ལས་མངོན་པའི་ལྡེམ་གཤིས་དང་། གཉིས་པར་རྩོམ་སྤྱིའི་སྒྲིག་གཞིའི་ངོས་ན་ས་པཎ་གྱི་རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་བསམ་བློའི་ཁྱད་ཆོས་ཚུར་སྣང་བ་ལས་མངོན་པའི་ལྡེམ་གཤིས། གསུམ་པར་ས་པཎ་གྱི་རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་བསམ་བློའི་ཁྱད་ཆོས་དེ་གཉིས་ཀའི་ཕན་ཚུན་གྱི་འབྲེལ་བ་ལས་བྱུང་བའི་ལྡེམ་གཤིས་བཅས་སམ། ཡང་ན་རྩོམ་རིག་གསར་རྩོམ་ཀྱི་ཐབས་སུ་གྱུར་པའི་ལྡེམ་གཤིས་ཤིག་དང་། རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་ཀྱི་ཟུར་ཚད་དུ་གྱུར་པའི་ལྡེམ་གཤིས་ཤིག །དེ་མིན་རྩོམ་གཞུང་རྒྱུན་འཛིན་དང་གསར་གཏོད་ཀྱི་ཤུགས་སུ་གྲུབ་པའི་ལྡེམ་གཤིས་མི་འདྲ་བ་གསུམ་གྲུབ། དེ་ལྟར་བང་རིམ་དེ་གསུམ་གར་ཞིབ་ཏུ་དཔྱད་ན། རྩོམ་མཁན་ས་པཎ་གྱི་རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་བསམ་བློའི་ཁྱད་ཆོས་དང་བརྩམ་བྱ་བོད་ཀྱི་སྙན་གཞུང་ཐོག་མའི་རྩོམ་སྟངས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་གཉིས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ཅི་ཡིན་པ་རྟོགས་པའི་རིན་ཐང་ལྡན་ནོ། །

དང་བོ། ས་པཎ་གྱི་རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་གྲུབ་པའི་རྐྱེན་གཙོ་བོ་ལྔ།

གཅིག ཆོས་དང་སྲིད་ཀྱི་གོ་ཐོབ་མཐོ་བར་འཕགས་པ། ས་པཎ་(༡༡༨༢-༡༢༥༡)ནི་ས་སྐྱ་གོང་མ་རྣམ་ལྔ་ལས་ཁྲི་རབས་བཞི་བ་ཡིན་ལ། སྤྱི་ལོ་༡༢༡༦ཏུ་ས་སྐྱ་དགོན་པའི་ཁྲི་བསྐྱངས་ནས་༡༢༥༡བར་དུ་བགྲང་བྱ་སོ་ལྔ་འགོར། ༡༢༤༧ལོར་སོག་པོའི་རྒྱལ་བོ་གོ་ཏན་གྱི་བཀའ་ལྟར་ལིའང་ཀྲོའུ་ས་ཆ་(凉州/ད་ལྟའི་ཀན་སུའུ་ཞིང་ཆེན་གྱི་ཝུའུ་ཝེ་གྲོང་ཁྱེར)ནས་རྒྱལ་བོ་གོ་ཏན་དང་ཞལ་འཛོམས་ཏེ་བོད་ནི་ཡོན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་སྲིད་ཁོངས་ལ་གཏོགས་པའི་གྲོས་མོལ་ཐེངས་དང་བོ་གནང་ཞིང་། གྲོས་མོལ་ལ་ཞལ་མཐུན་བྱུང་བའི་ཕྱིས་སུ་གོ་ཏན་གྱིས་ས་པཎ་ལ་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་ཆོས་པ་རྣམས་སྐྱོང་བའི་དབང་ཆ་བསྩལ། རིམ་བཞིན་ས་སྐྱའི་སྲིད་དབང་ཡང་ཡོན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་གྲོགས་ལ་བརྟེན་ཏེ་ཆེ་ནས་ཆེར་གྱུར་པ་མ་ཟད། དཔལ་འབྱོར་ཐད་ནས་དམིགས་བསལ་གྱི་ཁེ་ཕན་ཐོབ་པའི་གོ་སྐབས་བྱུང་ཞིང་། ས་པཎ་གྱི་སྙན་པའི་གྲགས་པ་དང་སྲིད་ཀྱི་དབང་ཤུགས་ཀྱང་གྲུབ་མཐའ་གཞན་གྱི་དེད་དཔོན་ལ་བསྡུར་ཐབས་མེད་པར་ཆགས། དེས་ན་ས་སྐྱ་དགོན་པའི་"སྲིད་དབང་"བྱེ་བྲག་པ་དང་། བོད་སྤྱིའི་གྲུབ་མཐའ་ཁག་ལས་ས་སྐྱའི་སྲིད་ཀྱི་གོ་ས་སྟེ་ཕྱོགས་དེ་གཉིས་གང་ནས་བལྟས་ཀྱང་། ས་པཎ་གྱི་རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་བསམ་བློ་ལ་"དབང་ཆ་"ཞིག་གིས་སྲུང་ཡོད་པས། ཁོང་ཆུང་དུས་ནས་མང་ཚོགས་ཕལ་བ་དང་མི་འདྲ་བར་སློབ་གཉེར་གྱི་མཐུན་རྐྱེན་སྣ་ཚོགས་འཛོམས་པ་སྨྲས་མ་དགོས། གཞན་ཡང་ས་པཎ་གྱིས་ཆུང་དུས་ནས་མཚོ་སྐྱེས་ལ་སོགས་སྒྲུབ་ཐབས་ཀྱི་སྐོར་སྣ་ཚོགས་ཐུགས་སུ་ཆུད་པར་བྱས་པ་དང་སྔགས་རྒྱུད་སྡེ་མང་པོ་གསུངས་ལ། ཡབ་མེས་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་མ་ལུས་པ་ཐུགས་སུ་ཆུད་ཅིང་། མཁས་པའི་བྱ་བ་འཆད་རྩོད་རྩོམ་གསུམ་ལ་བྱང་ཆུབ་ནས་དམ་པའི་ཆོས་ལ་མངའ་བརྙེས་པ་ཞིག་ཡིན་པར་རྣམ་ཐར་གསུང་སྒྲོས་མ་དང་ཨི་ཐི། རྣམ་ཐར་འབྲིང་པོ། རིན་ཆེན་དཔལ་གྱིས་བརྩམས་པའི་རྣམ་ཐར་སོགས་སུ་གསལ་བ་ལྟར། སྐབས་དེའི་ས་སྐྱ་པ་རྣམས་ལས་ཁོང་ནི་ཆོས་ཀྱི་གྲལ་འགོ་དབང་བ་ཞིག་དང་། ད་དུང་ཁོང་ལིའང་ཀྲོའུ་ས་ཆ་ན་བཞུགས་པའི་སྐབས་སུ་གནས་དེར་འཛོམས་པའི་བོད་དང་སོག་པོ། ཡུ་གུར། རྒྱ་ནག་གི་མང་ཚོགས་བཅས་ལ་བཀའ་ཆོས་གསུངས་ཤིང་། ལོ་ཙཱ་བ་བཞིའི་རོགས་རམ་ལ་བརྟེན་ཏེ་ཆོས་གང་གསུངས་ཐམས་ཅད་སོ་སོའི་སྐད་དུ་བསྒྱུར་པར་བཤད་ལ། ཡོན་རྒྱལ་རབས་ལ་མགོ་བཏགས་པ་ནས་བཟུང་ས་པཎ་གྱིས་སྔ་ཕྱིར་སོག་པོའི་ཡུལ་དུ་ལོ་བདུན་ལྷག་ལ་ཆོས་བསྟན་པས། སྐབས་དེར་ཡོན་རྒྱལ་རབས་ཀྱིས་ས་སྐྱ་བ་ནི་གྲུབ་མཐའ་ཁག་ལས་ཆོས་ལ་ཆེས་མཁས་པར་བརྩི། གོང་གི་རྒྱུ་མཚན་དེ་དག་ལ་བལྟས་ན། ཁོང་གི་ཆོས་དང་སྲིད་ཀྱི་གོ་ཐོབ་དེ་གྲུབ་མཐའ་གཞན་དག་ལས་མཐོ་བར་འཕགས་པ་དང་། གོ་ཐོབ་དེའང་ཏག་ཏག་ཁོང་གི་རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་བསམ་བློའི་རྐང་བརྟན་པོར་ཚུགས་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གཙོ་བོ་ཞིག་ཏུ་ཆགས་པར་འདོད།

གཉིས། སྐད་ཡིག་དུ་མ་དང་རིག་གནས་སྣ་ཚོགས་ལ་འཇུག་པ་ཡངས་པ། སྤྱིར་སྐད་དང་ཡིག་རིགས་སྣ་ཚོགས་རྟོགས་ན་ཤེས་བྱའི་མཐོང་རྒྱ་སྐྱེད་བྱེད་ཀྱི་གྲོགས་སུ་འགྱུར་བ་དང་རིག་པའི་གནས་ལ་འཇུག་དུས་རྔོ་ཆེན་པོར་ཐོགས་པ་བཞིན། ས་པཎ་ལ་མཚོན་ན་ཆུང་དུས་ནས་སྐད་ཡིག་སྦྱོང་བར་རྣམ་དཔྱོད་ཆེར་མངའ་ཞིང་། བཤད་རྒྱུན་དུ་ཁོང་གིས་“ཡུ་གུར་གྱི་ཡི་གེ་གཞིར་བྱས་ཤིང་། རྒྱ་ཡིག་དང་བོད་ཡིག་གི་བརྡ་སྤྲོད་གཉིས་དཔེར་བལྟས། གྱེན་ནས་ཐུར་དུ་འབྲི་བའི་རྒྱ་ཡིག་གི་འབྲི་ལུགས་ལ་ལད་མོ་སྒོས་སོག་པོར་ཡི་གེ་བཟོས་པ་དང་། ཡི་གེ་དེའང་ཕོ་མོ་མ་ནིང་གི་རྟགས་གསུམ་དུ་ཕྱེ་བ་ཞིག་ཡིན”^[2]ཞེས་ཀྱང་གྲག །ལྷག་པར་ལེགས་སྦྱར་གྱི་སྐད་ལ་བྱང་ཆ་ཆེར་འབྱོར་པས། རིག་པའི་གནས་ལྔ་ཕལ་མོ་ཆེ་ཐད་ཀར་རྒྱ་དཔེའི་ངོས་ནས་རྒྱ་གར་མཁས་པའི་ཞལ་ལ་གཏུགས་ཏེ་སྦྱངས་ཤིང་། རང་གི་ལྟ་བ་ཟུར་རྒྱན་དུ་བྱས་ཏེ་བོད་དུ་རིག་གནས་བཅུའི་གསུང་རྩོམ་བརྩམས་པར་བསམས་ན། བོད་སྐད་མ་གཏོགས་པའི་ལེགས་སྦྱར་སྐད་ལ་ངེས་འདྲོངས་པ་ནི་སྨྲོས་མ་དགོས་མོད། དེ་ལས་གཞན་པའི་སྐད་དང་ཡིག་རིགས་སྣ་ཚོགས་རྟོགས་པ་ནི་བཤད་རྒྱུན་ཙམ་འབྱམས་པ་ལས།  ཁུངས་ཐུབ་ཀྱི་ཡིག་ཚང་དང་རིགས་པའི་སྒྲུང་བྱེད་སོགས་མི་རྙེད་པས་བདེན་པར་འཛིན་དཀའ་བ་ཡིན། ས་པཎ་རང་གིས་ཀྱང་རང་ལ”སྐད་གཉིས་སྨྲ་བ་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན་དཔལ། །བཟང་པོས་སྐད་གཉིས་སྨྲ་བ་ཆོས་རྗེ་དཔལ། །”^[3]ཞེས་འབོད་ཅིང་། འདིར་སྐད་གཉིས་ཞེས་པ་ནི་བོད་དང་རྒྱ་གར་གྱི་སྐད་ཡིག་གཉིས་ཡིན་པ་རྟོགས་སླ། འོན་ཏེ་བཤད་རྒྱུན་དེ་དག་ནི་ས་པཎ་གྱིས་དངོས་གནས་སྐད་རིགས་གཞན་དག་རྟོགས་པའི་སྒྲུབ་བྱེད་དུ་འགྲོ་དཀའ་ནའང་། ཕྱིས་ཀྱི་མི་དག་གིས་ས་པཎ་ལ་སྐབས་དེར་སྒེར་གྱི་ལོ་ཙཱ་བ་དང་དྲུང་ཡིག་མང་བ་མཉམ་ཆེར་མ་བཞག་རྐྱེན། ས་པཎ་རང་བོད་ཡིག་བོད་སྐད་དང་ལེགས་སྦྱར་གྱི་སྐད་ཡིག་ལ་འབྱོངས་པ་མ་ཟད། སྐད་ཡིག་གཞན་ལའང་དེ་ལྟར་འཇུག་པ་ཡངས་སོ་སྙམ་པའི་འཁྲུལ་པ་སྐྱེས་སམ། ཡང་ན་དད་པ་ཁོ་ནས་བསླངས་པ་ཡིན། གང་ལྟར་དུས་སྐབས་དེ་འདྲར་སྐད་གཉིས་སྨྲ་བའི་ལོ་ཙཱ་བ་ཞིག་ཡིན་ནའང་མི་སྒེར་དགག་སྒྲུབ་ཀྱི་མཐུན་རྐྱེན་ཆེ་ཞིག་ཏུ་འགྱུར་བར་ཐེ་ཚོམ་མེད་ལ། ས་པཎ་གྱིས་སྐད་གཉིས་ལ་བརྟེན་ཏེ་རིག་པའི་གནས་བཅུ་ཐོས་ཤིང་མཐོང་ནས་བསྒོམས་པ་དང་། ལྷག་པར་རྒྱ་དཔེའི་ངོས་ནས་སྙན་ངག་དང་ཟློས་གར་སོགས་གཟིགས་ཐུབ་པ་ནི་ཁོང་གི་རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་བསམ་བློ་གྲུབ་པའི་རྐྱེན་གཙོ་བོ་གཉིས་པར་ཆགས་ཤིང་། དེ་ལྟར་བསླབ་བྱའི་སྐད་ཡིག་དང་རིག་གནས། བསླབས་པའི་འབྲས་བུ་དགག་སྒྲུབ་བཅས་ནི་ཅིག་ཅར་གྱི་སྒོ་ནས་ཕན་ཚུན་གཅིག་གྲོགས་གཅིག་ཏུ་གནས་པ་ཞིག་ཡིན་ནོ། །

གསུམ། བཤེས་གཉེན་ཁྱད་པར་བ་རྣམས་བསྟེན་པ། ས་པཎ་དགུང་ལོ་བཅོ་ལྔའི་སྐབས་སུ་(༡༡༩༦)དངོས་བརྒྱུད་གང་རུང་ནས་ཀུན་དགའ་སྙིང་བོ་(༡༠༩༢-༡༡༥༨)དང་བསོད་ནམས་རྩེ་མོ།(༡༡༤༢-༡༡༨༢)དཔལ་ཆེན་འོད་པོ་ཆེ་(༡༡༥༠-༡༢༠༣)བཅས་ལས་ཡབ་མེས་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་ཐམས་ཅད་ཁོང་དུ་ཆུད་ཅིང་། དགུང་ལོ་བཅུ་དགུའི་སྐབས་སུ་(༡༢༠༠)དགེ་བཤེས་ཞུ་ཧྲུལ་ལམ་ཞུ་སྟོན་གྱི་དྲུང་དུ་བྱམས་ཆོས་སྡེ་ལྔ་དང་ཚད་མ་རིག་པ་སོགས་སྦྱངས། དགུང་ལོ་ཉེར་དགུར་(༡༢༠༡)དགེ་བཤེས་མཚུར་གཞོན་ནུ་སེང་གེ་དང་དཱ་ན་ཤྲཱི། བལ་པོ་སཾགྷ་ཤྲཱི། བྲམ་ཟེའི་པཎྜི་ཏ་སུ་ག་ཏ་ཤྲཱི། ཁ་ཆེ་པཎ་ཆེན་ཤཱཀྱ་ཤྲཱི་(༡༡༢༧-༡༢༢༥)སོགས་ཀྱི་མདུན་ནས་ཚད་མ་རྣམ་ངེས་དང་རྣམ་འགྲེལ། དབུ་མ་རིགས་ཚོགས་དྲུག །མངོན་རྟོགས་རྒྱན་སོགས་གསན་ལ། དགུང་ལོ་ཉེར་བདུན་པར་(༡༢༠༨)ཁ་ཆེ་པཎ་ཆེན་ཤཱཀྱ་ཤྲཱི་དང་སཾགྷ་ཤྲཱི། སྤྱི་བོ་ལྷས་ཆེན་པོ། བརྩེགས་པ་དབང་ཕྱུག་སོགས་ཀྱི་དྲུང་དུ་སྒྲ་དང་ཚད་མ། སྡེབ་སྦྱོར། འདུལ་བ། མངོན་པ་མཛོད། མངོན་རྟོགས་རྒྱན། དབུ་མ། སྙན་ངག་སོགས་སྦྱངས། གཞན་ཡང་ཆུང་དུས་ནས་ཁུ་བོ་རྗེ་བཙུན་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན་(༡༡༤༧-༡༢༡༦)ལས་བརྡ་སྤྲོད་དང་མངོན་རྟོགས་རྒྱན་སོགས་གསན། དེ་ལྟར་ས་པཎ་གྱིས་བཤེས་གཉེན་གཙོ་བོ་ཁོང་རྣམས་བསྟེན་ཏེ་ཐུན་མོང་དང་ཐུན་མིན་གྱི་རིག་པ་རྣམས་སྦྱངས། བཤེས་གཉེན་དེ་དག་ལས་དཱ་ན་ཤྲཱི་ནི་ཤར་ཕྱོགས་ཀྱི་མཁས་པ་དང་ཤཱཀྱ་ཤྲཱི་ནི་ཁ་ཆེའི་པཎ་ཆེན། སཾགྷ་ཤྲཱི་ནི་བལ་བོའི་མཁས་པ། བྲམ་ཟེ་སུ་ག་ཏ་ཤཱི་ནི་ནུབ་ཕྱོགས་ཨ་ཏི་ན་ཝ་རའི་པཎྜི་ཏ་ཡིན་ལ། དེའི་ནང་དུ་ཁ་ཆེ་པཎ་ཆེན་ཤཱཀྱ་ཤྲཱི་ནི་རྒྱ་གར་གྱི་ནཱ་ལེནྡྲ་ཆོས་སྡེའི་མཁན་པོ་ཆེས་མཐའ་མའང་ཡིན་ལ། ས་པཎ་གྱི་དགེ་སློང་གི་སྡོམ་པ་ནི་ཁོང་ལས་མནོས་པའོ། །ས་པཎ་གྱི་རྣམ་ཐར་གསུང་སྒྲོས་མར་”ང་བསོད་ནམས་རང་ཆེ་བར་བྱུང་། རྒྱ་གར་ཤར་ནུབ་གཉིས་ན་བལ་པོ་སཾགྷ་ཤྲཱི་བས་སྒྲ་མཁས་པ་མེད་པར་འདུག་སྟེ། དེ་ངའི་གན་དུ་བྱུང་བ་ཡིན”^[4]ཞེས་བརྗོད་པར་བལྟས་ན། ས་པཎ་གྱི་བླ་མ་རྣམས་ནི་སྐབས་དེའི་མཁས་པ་དམིགས་བསལ་བ་དག་ཡིན་པ་མ་ཟད། ཁོང་རྣམས་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་དང་རིགས་རུས། གྲུབ་མཐའ། ཐོབ་ཐང་སོགས་མི་འདྲ་བ་རྣམས་ནི་ས་པཎ་གྱི་རིག་གནས་ལྟ་ཚུལ་དང་འཇིག་རྟེན་ལྟ་ཚུལ་སྒྱུར་པར་བྱེད་པའི་རྐྱེན་གལ་ཆེན་དུ་འགྲོ་ལ། ས་པཎ་རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་ལ་”དཀྱེལ་ཡངས”ཀྱི་ཆ་ཞིག་ཡོད་པའང་དེ་དང་འབྲེལ་བ་ལྡན་པར་རྟོགས་ཐུབ་བོ། །

བཞི། ཚད་མ་རིག་པའི་རྟོགས་པ་ཁྱད་པར་ཅན་སྐྱེས་པ། ངག་རྒྱུན་དུ་ས་པཎ་དགུང་ལོ་བཅོ་བརྒྱད་པའི་མཚན་གུང་ཞིག་ལ། སློབ་དཔོན་དབྱིག་གཉེན་གྱིས་མངོན་པ་མཛོད་འཁྲིད་བཞིན་པ་རྨིས་ཤིང་། མཚན་ལམ་དེ་ཟླ་བ་གཅིག་ལྟར་རིང་བའི་བློ་སྐྱེས། ཡང་རྨི་ལམ་ཐེངས་ཤིག་ལ་མི་ཞིག་གིས་ས་པཎ་སློབ་དཔོན་ཕྱོགས་གླང་གི་བཞུགས་གནས་ལ་གདན་དྲངས། དེ་ནི་ཏག་ཏག་མ་འོངས་པར་ས་པཎ་ལ་ཚད་མའི་རྟོགས་པ་ཁྱད་པར་ཅན་སྐྱེ་བའི་རྟགས་དང་མཚན་མར་བཤད། ངག་རྒྱུན་དེ་དག་བདེན་པ་ཡིན་པར་རློམ་དཀའ་ན་ཡང་། ས་པཎ་ཚད་མ་ལ་དམིགས་བསལ་གྱིས་སྦྱང་སྟོབས་ཆེ་བ་ནི་རྗེས་སུ་དཔག་ཐུབ་སྟེ། ས་པཎ་གྱིས་དགུང་ལོ་བཅུ་དགུའི་དུས་སུ་སློབ་དཔོན་ཞུ་ཧྲུལ་ལམ་ཞུ་སྟོན་ལས་ཚད་མ་ཀུན་བཏུས་གསན་ཅིང་། དགུང་ལོ་ཉི་ཤུ་པར་མཚུར་གཞོན་ནུ་སེང་གེ་དང་ཤཱཀྱ་ཤྲཱི། དཱ་ན་ཤྲཱི། སཾགྷ་ཤྲཱི་སོགས་ལས་ཚད་མ་རྣམ་ངེས་དང་ཚད་མ་ཆོས་མཆོག ཚད་མ་རྣམ་འགྲེལ། རྩོད་པའི་རིགས་པ། འབྲེལ་བ་བརྟག་པ་སོགས་སྦྱངས། དེའི་ནང་དུ་ཚད་མ་རྣམ་ངེས་ཀྱི་སྟོད་ཆ་ཐེངས་བཞི་ལ་གསན་པ་དང་། སྨད་ཆ་ཐེངས་གཉིས་ལ་གསན། དགུང་ལོ་ཉེར་བདུན་པར་(༡༢༠༨)ས་པཎ་གྱིས་ཚད་མ་རིགས་གཏེར་ཞེས་བྱ་བ་བརྩམས་ཤིང་། ལོ་དེར་ཁ་ཆེ་པཎ་ཆེན་གྱི་དྲུང་དུ་སླར་ཡང་རྒྱས་པ་ཚད་མ་རྣམ་འགྲེལ་དང་འབྲིང་བ་ཚད་མ་རྣམ་ངེས། བསྡུས་པ་ཚད་མ་རིགས་ཐིགས་ཏེ་ལུས་ལྟ་བུའི་བསྟན་བཅོས་གསུམ་དང་། གཏན་ཚིགས་ཐིགས་པ། འབྲེལ་པ་བརྟག་པ། རྒྱུད་གཞན་སྒྲུབ་པ། རྩོད་པའི་རིགས་པ་སྟེ་ཡན་ལག་ལྟ་བུའི་བསྟན་བཅོས་བཞི་བཅས་ཚད་མ་སྡེ་བདུན་ཐེངས་གསུམ་དང་། ཚད་མ་ཀུན་བཏུས། འགྲེལ་པ་སྟོང་ཕྲག་ཕྱེད་དང་བཞི་པ། དམིགས་པ་བརྟག་པ། ཚད་མ་ཆོས་མཆོག་སོགས་གསན་པ་མ་ཟད། བལ་བོ་སཾགྷ་ཤྲཱིའི་མདུན་ནས་ཚད་མ་ཆོས་མཆོག་ཆུང་བ་དང་། སྐྱོ་ངུར་བ་གཞོན་ནུ་སེང་གེ་ལས་རྟོག་གེ་ཐོ་བ་སྟོང་ཐུན་གསན། གཞན་ཡང་བྲམ་ཟེའི་པཎྜི་ཏ་སུ་ག་ཏ་ཤཱི་དང་ལྷན་དུ་ཚད་མའི་འགྲེལ་བ་ཞིག་བསྒྱུར་པར་གྲགས་མོད་གནས་ཚུལ་ཞིབ་ཕྲ་ནི་མི་གསལ། རྣམ་ཐར་ཨི་ཐི་ལས། དགུང་ལོ་ང་དགུར་(༡༢༤༠)རང་སྡེ་ལ་བོད་ཀྱི་སྡེ་པ་བློ་གསལ་མཁས་པ་ཆེན་པོར་བརློམ་ཞིང་སྨྲ་བ་བོར་གྲགས་པ་དུ་མ་ཕམ་པར་མཛད་ཅིང་། རྒྱ་གར་གྱི་པཎྜི་ཏ་འགའ་ཞིག་ཀྱང་ཟིལ་གྱིས་མནན། གཞན་སྡེ་འཕྲོག་བྱེད་དགའ་བོ་སོགས་ཕྱི་རོལ་བའི་མཁས་པ་ཆེན་པོ་དྲུག་ཀྱང་སྤོབས་པ་མེད་པར་བྱས་ཏེ་ལྟ་བ་མཆོག་ལ་བཙུད་པ་ཡིན་ཞེས་པར་གཞིགས་ན། སྤྱིར་ས་པཎ་ནི་རིག་པའི་གནས་བཅུ་གང་ལའང་འཇུག་པ་ཡངས་མོད། དེ་དག་ལས་ཀྱང་ཕྱི་ནང་རྟོག་གེའི་གཞུང་ལ་དམིགས་བསལ་གྱིས་སྦྱང་སྟོབས་ཆེ་བ་ནི་ཁོང་གི་རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་བསམ་བློ་སྐྱེད་པའི་ལྡེ་མིག་ལྟ་བུར་འདོད་ཆོག །

ལྔ། བོད་སིལ་མའི་དུས་སྐབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དམིགས་བསལ་བ། སྤྱི་ལོ༨༤༢ལ་བཙན་པོའི་གདུང་རྒྱུད་ཁ་གྱེས་ཏེ་བོད་སིལ་མའི་འགོ་བརྩམས་ཤིང་། ༨༥༧ལོར་མདོ་སྨད་ཕྱོགས་ནས་འབངས་གྱེན་ལོག་གི་འགོ་བསླངས་ནས་བོད་བྱིངས་ལ་བྲན་གཡོག་དང་ཞིང་པའི་འོས་ལངས་ཆེན་པོ་བྱུང་བ་མ་ཟད། ཡུལ་མཐའི་སོ་དམག་འཁྲུགས་ཏེ་བོད་བཙན་པོའི་མངའ་ཐང་ཉམས་པར་བཤད། ཡུལ་གྲུ་བཅད་བཟུང་གི་རྣམ་པར་ཡོད་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དུས་སྐབས་དེར་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ལ་”མཁས་བརྒྱ་འགྲན་གླེང་”དང་”མེ་ཏོག་མཉམ་བཞད”ལྟ་བུའི་རིག་གནས་གསར་སྤེལ་གྱི་དཔལ་རྒྱས་ཤིང་། ལོ་ཙཱ་བ་ཆེན་པོ་མང་དུ་བྱུང་ཞིང་ལོ་ཙཱའི་འཕྲིན་ལས་དར་ལ། ནང་བསྟན་གྱི་གྲུབ་མཐའ་མང་པོ་བྱུང་ནས་རང་རང་ལུགས་ཀྱི་ཆོས་ཀྱི་ལྟ་བ་བསྒྲུབས་ཤིང་གྲུབ། རྩོམ་རིག་དང་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་བརྩམས་ཆོས་སྣ་ཚོགས་དང། སྒྲུང་བཤད་དང་བྲོ་གར་རིགས་མང་དུ་སྤེལ། བཟོ་དང་གསོ་རིག་གི་བསྟན་བཅོས་དང་ལག་ལེན་སོགས་རིག་གནས་ཐམས་ཅད་སྔར་བས་ཇེ་རྒྱས་སུ་གྱུར་ལ། ལྷག་པར་བོད་སིལ་མའི་དུས་སུ་ལྷ་བཙུན་གྱི་ལམ་ལུགས་དར་བའི་སྣང་ཚུལ་ནི་རིག་གནས་ཀྱི་རླབས་ཆེན་པོ་འཕྱོ་བའི་རྟགས་གལ་ཆེན་དུ་བརྩིས་ཆོག །ས་པཎ་ལ་སྐབས་དེའི་རིག་གནས་ཁམས་ཁྱད་པར་བས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་མཐུན་རྐྱེན་ཞིག་སྦྱར་ཅིང་། དུས་རབས་དེ་དང་མཐུན་པའི་རིག་གནས་འགན་འཁུར་གྱིས་ཁོང་གི་རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་གྲུབ་པ་ལ་སྐུལ་མ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཐེབས་སོ། །

མདོར་ན། ས་པཎ་ལ་ཆོས་སྲིད་ཀྱི་གོ་ཐོབ་ཆེན་པོ་མངའ་བ་དང་བོད་ཀྱི་པཎྜི་ཏ་ཐོག་མར་འབོད་པ། བོད་ཀྱི་སློབ་གསོ་བ་དང་སྙན་གཞུང་སྨྲ་བ། ལོ་ཙཱ་བ་སོགས་མིང་ཐོབ་སྣ་མང་བཏགས་པ་ལ་གཞིགས་ན། “སའེ་དབྱི་ཏེ་སྣང་ཚུལ(赛义德现象)”ལྟ་བུའི་ཐོབ་ཐང་སྣ་ཚོགས་ཤིག་ཡོད་པ་རྟོགས་ཏེ། 《ཡུལ་གྱར་གྱི་བསམ་གཞིག་དང་དཔྱད་རྩོམ་གཞན》་ལས་སའེ་དབྱི་ཏེས”ང་ནི་མི་ཕལ་མོ་ཆེ་བཞིན་རྒྱལ་ཁབ་གཅིག་ཏུ་གཏོགས་པ་ཞིག་མིན་ཏེ། པ་ལེ་སི་ཐན་གྱི་མི་ཞིག་ཡིན་པར་མ་ཟད། ཨ་མེ་རུ་ཁའི་མི་ཞིག་ཀྱང་ཡིན། ……གཞན་སློབ་གཉེར་བ་ཞིག་ཡིན་པར་སྨྲས་མ་དགོས་མོད། འོན་ཏེ་ཐོབ་ཐང་དེ་དག་ནི་ཆིག་རྐྱང་དུ་གནས་པ་ཞིག་མ་ཡིན་ཏེ། ཐོབ་ཐང་མི་འདྲ་བ་ཐམས་ཅད་གཅིག་ལ་གཅིག་བརྟེན་དུ་གནས་ཤིང་། ཐོབ་ཐང་གང་ཡིན་ཡང་དེ་ལ་ཐོབ་ཐང་གཞན་གྱི་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་སོ”^[5]ཞེས་བཤད་པ་བཞིན་ས་པཎ་ལའང་ཐོབ་ཐང་མི་འདྲ་བ་སྣ་ཚོགས་ཡོད་ཅིང་། ཐོབ་ཐང་དེ་རྣམས་ཕན་ཚུན་རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་བར་འབྱུང་བས། ས་པཎ་གྱི་རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་བསམ་བློ་དེའང་དུས་མཉམ་གྱི་མཁས་པ་གཞན་དང་མ་འདྲ་བར་མངོན་ཏོ། །

གཉིས་པ། ས་པཎ་གྱི་རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་བསམ་བློའི་ཁྱད་ཆོས་དང་བོད་ཀྱི་སྙན་གཞུང་ཐོག་མའི་རྩོམ་སྟངས་ཁྱད་ཆོས་བར་གྱི་འབྲེལ་བ།

ས་པཎ་དགུང་ལོ་ཉེར་གསུམ་པར་(༡༢༠༤)བལ་བོ་སཾགྷ་ཤྲཱི་དང་ཤར་ཕྱོགས་དཱ་ན་ཤྲཱི་གཉིས་ལས་སྙན་ངག་སྣང་བའི་ཉི་མ་ཞེས་བྱ་བ་སྦྱངས་ཤིང་། གཞན་སྐུ་ཚེ་སྟོད་ལ་《སྙན་ངག་གི་བསྟན་བཅོས་སྐྱེས་པའི་རབས་》དང་སྙན་ངག་གི་བསྟན་བཅོས་ཆེན་པོ་གསུམ། 《གཞོན་ནུ་འབྱུང་བ་》སོགས་ཆུང་ངུ་གསུམ། 《ཟློས་གར་གྱི་བསྟན་བཅོས་གཟུགས་ཀྱི་སྙེ་མ།》《ཟློས་གར་གྱི་བསྟན་བཅོས་བྷ་ར་ཏ།》《ཀླུ་རྣམས་རབ་ཏུ་དགའ་བར་བྱེད་པའི་ཟློས་གར། 》《སྙན་ངག་ཉི་མའི་འོད་ཆེན་པོ་གསུམ།》《 དབྱངས་ཅན་གྱི་མགུལ་རྒྱན། 》《ཚིག་གི་རྒྱན་གྱི་བསྟན་བཅོས་དཎྜི་》སོགས་རྒྱ་གར་གྱི་སྙན་ངག་དང་ཟློས་གར་མང་བོ་ལ་གསན་ཅིང་། དགུང་ལོ་ཉེར་གསུམ་ཡས་མས་ལ་《མཁས་པ་འཇུག་པའི་སྒོ་》ཞེས་བྱ་བ་བརྩམས། ལོ་དེའི་ཡས་མས་སུ་ད་དུང་《སྨྲ་སྒོ་མཚོན་ཆ་》དང་《སྒྲའི་གནས་བརྒྱད།》 སྒྲའི་བསྟན་བཅོས་ཀ་ལཱ་པ། ཙནྡྲ་པ་ལ་སོགས་སྦྱངས་ཏེ་《སྒྲ་ལ་འཇུག་པ་》ཞེས་བྱ་བ་དང་》སྨྲ་སྒོའི་ས་བཅད།》《 ཡི་གེའི་སྦྱོར་བ།》《བྱིས་པ་བདེ་འཇུག་རྣམ་བཤད།》《སྔགས་ཀྱི་ཀློག་ཐབས་འབྲས་བུ་འབྱུང་བའི་མེ་ཏོག་》སོགས་བརྩམས། སློབ་དཔོན་ཙནྡྲ་གོ་མའི་《རོལ་མོའི་བསྟན་བཅོས་བློ་གསལ་མགུལ་རྒྱན་》དང་《དབྱངས་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་བློ་གསལ་མགུལ་རྒྱན་》གཉིས་དཔེར་བལྟོས་ཏེ་དགུང་ལོ་ཉེར་ལྔའི་དུས་སུ་《རོལ་མོའི་བསྟན་བཅོས་》བརྩམས། བྲམ་ཟེའི་པཎྜི་ཏ་སུ་ག་ཏ་ཤཱི་ལས་《སྡེབ་སྦྱོར་རིན་ཆེན་འབྱུང་གནས་》དང་རྒྱལ་བའི་ལྷས་མཛད་པའི་སྡེབ་སྦྱོར་གྱི་གཞུང་། 《ཟློས་གར་གྱི་བསྟན་བཅོས་གཟུགས་ཀྱི་སྙེ་མ།》《ཟློས་གར་གྱི་བསྟན་བཅོས་བྷ་ར་ཏ། 》བལ་པོའི་སཾགྷ་ཤྲཱི་དང་ཤར་ཕྱོགས་དཱ་ན་ཤྲཱི་གཉིས་ལས་《སྡེབ་སྦྱོར་གྱི་ཚོམས་》སོགས་གསན་ཏེ་《སྡེབ་སྦྱོར་སྣ་ཚོགས་མེ་ཏོག་ཆུན་པོ་》དང་《ཟློས་གར་རབ་དགའི་འཇུག་པ་》གཉིས་བརྩམས། ཚུལ་དེ་ལྟར་ས་པཎ་གྱིས་ཐུན་མོང་དང་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་རིག་གནས་སྣ་ཚོགས་སྦྱངས་པ་《མཁས་འཇུག་》གི་འགོར་གསལ་ལ། དེ་ནི་ས་པཎ་གྱིས་བོད་ཀྱི་སྙན་གཞུང་ཐོག་མ་རྩོམ་པའི་སྦྱོར་བའི་རིམ་པའོ། །

སྙན་གཞུང་དངོས་རྩོམ་སྐབས། ས་པཎ་གྱིས་མཁས་པའི་གོ་དོན་དང་ཉམས་དགུའི་ལྟ་བ། ཆོས་དང་འཇིག་རྟེན་གཉིས་སུ་འབྱེད་པའི་ཉམས་བྱེ་བྲག་པ། སྙན་ངག་གསར་རྩོམ་གྱི་སྐྱོན་སེལ་སོགས་སུ་ཁོང་གི་རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་བསམ་བློའི་ཁྱད་ཆོས་གཙོ་བོ་དཀྱེལ་ཡངས་དང་བློ་འབྱེད་གཉིས་ཁྱབ་ཅིང་། དེ་ནི་གཤམ་གྱི་འབྲེལ་མཚོན་རི་མོ༡ལས་བསྟན་པའི་འབྲེལ་བ་༡དེས་མཚོན་ལ། འབྲེལ་བ་༡ལས་ནང་དོན་བྱེ་བྲག་པ་རེ་རེའི་ལྡེམ་གཤིས（弹性）^[6]་ཤིག་ཀྱང་ཞོར་དུ་རྟོགས་ཐུབ་ལ། གཤམ་དུ་རེ་རེ་བཞིན་དཔྱད་པར་བྱའོ། །

གཅིག དོན་བྱེ་བྲག་པ་ལ་ཁྱབ་པའི་རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་བསམ་བློ།

ཀ མཁས་པའི་གོ་དོན་གྱི་ལྡེམ་ཆ། ས་པཎ་གྱིས་མཁས་འཇུག་གཙོར་བྱས་པའི་གསུང་རྩོམ་དུ་མར་མཁས་པ་ཞེས་པ་ཇི་ལྟ་ཡིན་པར་བརྟགས་ཤིང་། 《ལེགས་བཤད་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་》ལས་ཀྱང་མཁས་པར་བརྟག་པའི་རབ་བྱེད་ཐོག་མར་བཤད། 《མཁས་འཇུག་》ཏུ”མཁས་གང་ཤེས་བྱའི་དེ་ཁོ་ན། །ཇི་བཞིན་རྟོགས་པ་ཡིན་པར་འདོད། །བྱེ་བྲག་སྦྱངས་པའི་དོན་ཤེས་པ། །དེ་ཡང་དེ་ལ་མཁས་པ་ཡིན”^[7]ཞེས་བརྗོད་དེ་མཁས་པ་ལ་སྤྱིར་ཤེས་བྱ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་དེ་ཁོ་ན་ཉིད་ཕྱིན་ཅི་མ་ལོག་པར་ཤེས་པ་དང་། བྱེ་བྲག་ཏུ་རིག་པའི་གནས་ལྔ་ཤེས་པའང་མཁས་པར་འདོད། གཞན་ཡང་མདོ་སྡེ་རྒྱན་ལས་རིག་པའི་གནས་ལྔ་དག་ལ་མཁས་པར་མ་བྱས་ན་ཞེས་པའི་ལུང་གཞིར་བཟུང་ནས་དམིགས་བསལ་དུ་མཁས་པར་བྱེ་བྲག་གི་གོ་དོན་བསྐྱར་དུ་བཤད་པ་ལ་དགོས་པ་ཆེ་སྟེ། སྤྱིར་སྔོན་གྱི་མཁས་པའི་གོ་དོན་ལ་ཤེས་བྱའི་དེ་ཁོ་ན་ཉིད་ཇི་བཞིན་རྟོགས་པ་ཞེས་བསྟན་ཅིང་། གོ་དོན་དེ་ནི་ཆོས་པ་ཞིག་ལ་མཚོན་ན་མཐར་ཐུག་གི་དམིགས་ཡུལ་དུ་འཛིན་སྲིད་ནའང་། འཇིག་རྟེན་པ་ཞིག་གི་ངོས་ནས་མཁས་པ་ཞེ་ན་མཐའ་གཅིག་ཏུ་དེ་ལྟར་ཡིན་དགོས་པའི་ངེས་པ་མེད། དེས་ན་ཅིའི་ཕྱིར་མཁས་པའི་དོན་བྱེ་བྲག་ཏུ་བསྟན་ཅེ་ན། གཅིག་ཏུ་རིག་པའི་གནས་ལྔ་ལ་མཁས་ན་མཁས་པའི་མིང་ཐོབ་པ་བསྟན་པ་ལས་ས་པཎ་གྱིས་སྒྲ་སོགས་ཐ་སྙད་རིག་གནས་དག་དམན་སར་མི་འཛིན་པ་རྟོགས་ཐུབ་པ་མ་ཟད། འཇིག་རྟེན་པའི་ངོས་ནས་ཀྱང་མཁས་པ་ཞེས་པར་བྱེ་བྲག་གང་བསླབས་པ་དེ་ཤེས་པ་ཡིན་ན་དེ་ཉིད་ལ་མཁས་པ་ཞེས་པའི་མིང་ཐོབ་རུང་བར་ཞོར་དུ་རྟོགས། གཉིས་སུ་སྐབས་དེའི་བོད་ཀྱི་མཁས་པ་ཞེ་ན་ཕལ་མོ་ཆེ་ཆོས་པ་ཤ་སྟག་ཡིན། ཡང་སྙན་གཞུང་བརྩམས་ན་དེར་འཇུག་མཁན་མེད་ན་དགོས་མེད་དུ་འགྲོ་བས། མཁས་པ་ཞེ་ན་སྒྲ་ཚད་བཟོ་གཟོ་ནང་རིག་བཅས་བྱེ་བྲག་གང་ལ་མཁས་ནའང་མཁས་པར་འབོད་རུང་ཞེས་བསྟན་པ་ནི་དོན་དུ་སྙན་ངག་ལ་མཁས་ནའང་མཁས་པར་འབོད་རུང་བ་ཡིན་ལྟ་བུ་ཞིག་སྒྲུབ་བཞིན་པར་འདོད་དོ། །

ཁ། ཉམས་དགུའི་ལྟ་བའི་ལྡེམ་ཆ། ས་པཎ་གྱི་སྙན་གཞུང་ནི《སྙན་ངག་མེ་ལོང་》གི་གཞིར་བརྩམས་པར་གྲགས་པས། བརྗོད་བྱ་སྤྱིའི་སྒྲིག་ལུགས་《སྙན་ངག་མེ་ལོང་》གི་ལུས་རྒྱན་སྐྱོན་སེལ་བཞིན་བརྩམས་པ་དང་། སྙན་ངག་གི་ལུས་ལ་《སྙན་ངག་མེ་ལོང་》དུ་ཚིགས་བཅད་དང་ལྷུག་མ། སྤེལ་མ་གསུམ་དུ་ཕྱེ་ཞིང་། མཁས་འཇུག་ཏུ་དབྱེ་བ་དེའི་གཞིར་སྤེལ་མ་ལ་རྒྱུན་ཆགས་བཅད་པ་དང་མ་བཅད་པ་གཉིས་སུ་ཕྱེ་སྟེ་སྔ་མ་ཚིགས་བཅད་ཀྱི་ཁོངས་སུ་བསྡུས་ལ། ཕྱི་མ་རྐྱང་བའམ་ལྷུག་མའི་ཁོངས་སུ་བསྡུས། ས་པཎ་གྱིས་རྒྱུན་ཆགས་ཞེས་པ་གཙོ་བོ་སྡེབ་སྦྱོར་གྱི་ཆ་ནས་ངོས་བཟུང་ནའང་། བཅད་དང་མ་བཅད་པ་ནི་རྐང་བའི་ཆ་ནས་ཕྱེ་བས། ཚིགས་བཅད་དང་ལྷུག་པ་གཉིས་སྤེལ་བའི་རྒྱུན་ཆགས་བཅད་མ་བཅད་གཉིས་ཀའི་གང་ཡང་སྤེལ་མར་མི་འགྱུར་བའི་སྐྱོན་ཞིག་འདུག་ཅིང་། དེ་ལ་ཕྱིས་ཀྱི་མཁས་པ་འགས་དགག་པ་གནང་ཡོད་ནའང་སྐབས་དོན་གྱི་དཔྱད་བྱ་མིན་པས་རེ་ཞིག་བཞག་གོ། །

འོན་ཏེ་སྙན་ངག་གི་རྒྱན་ལ་ཉམས་འདོན་སྟངས་དེ་《སྙན་ངག་མེ་ལོང་》དུ་ཉམས་ལྡན་གྱི་རྒྱན་བརྒྱད་ཀྱིས་དབང་བྱས་ཏེ་ཚིག་རྣམས་ཉམས་དང་ལྡན་པར་བཤད་པ་ཡིན་ལ། དྲང་ཕྱོགས་ཀྱི་སྒེག་པའི་ཉམས་དང་དཔའ་བོའི་ཉམས། བཞད་གད་ཀྱི་ཉམས། རྨད་བྱུང་གི་ཉམས་བཅས་དང་། དེའི་ལྡོག་ཕྱོགས་སུ་མི་སྡུག་པའི་ཉམས་དང་སྙིང་རྗེའི་ཉམས། དྲག་ཤུལ་གྱི་ཉམས། འཇིགས་རུང་གི་ཉམས་བཅས་རྒྱན་བརྒྱད་དུ་གྲངས་ངེས་པར་བསྟན་མོད། དེ་ལ་ས་པཎ་གྱིས་ཞི་བའི་ཉམས་གཅིག་སླར་ཡང་（རིན་ཆེན་མཛོད་དུ་ཉམས་དགུར་བསྟན）གསར་དུ་བསྣན་ཏེ་ཉམས་དགུར་འདོད་ལ། དེ་ནི་དྲང་ཕྱོགས་དང་ལྡོག་ཕྱོགས་གཉིས་ཀྱི་བར་མའམ་བཏང་སྙོམས་ཀྱི་ཚུལ་དུ་མཛད་ཅིང་། 《མཁས་འཇུག་》ཏུ་”ཞི་བ་ང་རྒྱལ་བཅོམ་པའི་ཆོས། །ངམ་པ་བཟློག་པ་ཉིད་ལ་འདོད”^[8]ཅེས་བརྗོད་དེ། ཞི་བའི་ཉམས་འཇིག་རྟེན་པའི་དྲེགས་པ་དང་ཆོས་ཀྱི་དྲེགས་པའི་གཉེན་པོར་བསྟན་པ་ནི་ས་པཎ་གྱི་ཆོས་ཀྱི་བློ་སྦྱོང་དང་ཁ་འབྲལ་ཐབས་མེད། སྤྱིར་བོད་ཀྱི་སྙན་གཞུང་སྨྲ་བ་རྣམས་ལས་ས་པཎ་ནི་“རྩོམ་གྱི་ཡང་སྙིང་ཉམས་སུ་འདོད་པའི་ལྟ་བ་”^[9]འཛིན་མཁན་དུ་སྨྲ་ལ། དེ་ནི་ཁོང་གི་སྙན་གཞུང་གི་ཁྱད་ཆོས་དམིགས་བསལ་བ་ཞིག་ཀྱང་ཡིན། ས་པཎ་གྱིས་ཉམས་དགུ་ལས་ཞི་བའི་ཉམས་གསར་དུ་བསྣན་པ་དང་། འདི་ལ་འབྲེལ་ཏེ་གོང་དུ་བརྗོད་པའི་མཁས་པའི་གོ་དོན་གྱི་ལྟ་བ་གཉིས་ཀྱི་སྔ་ཕྱིའི་གོ་རིམ་ནི་ཅི་ཐོད་ཐོད་དུ་བརྩམས་པ་མིན་པར་ཤེས་ཐུབ་སྟེ། སྤྱིར་མཁས་རྟགས་ཞི་ཞིང་དུལ་བ་དང་། ཆོས་པ་ཞིག་གི་སེམས་ཀྱི་གནས་སྟངས་ཁྱད་པ་བ་ལའང་“ཞི་བ་”གལ་ཆེ་བར་བརྟེན། སྙན་ངག་གི་ཚིག་རྒྱན་ལ་ཉམས་ཀྱི་རོ་སྦྱར་ཏེ་སྤེལ་དུས་སྒེག་པ་སོགས་ཉམས་བརྒྱད་ཙམ་ཀྱིས་ཆོས་པའི་སེམས་ཀྱི་གནས་སྟངས་ཁྱད་པར་བ་དེ་ཉིད་མངོན་ཐབས་བྲལ་བ་རྟོགས་ནས”དེ་ལྟར་སྒྲའི་སྦྱོར་བ་ཤེས་ནས་སྙན་ངག་རྩོམ་པ་ལ་འཇུག་པའི་ཕྱིར་ཚིག་རྒྱན་བཤད་”^[10]ཅེས་སྙན་ངག་རྩོམ་པ་ལ་འཇུག་པའི་ཕྱིར་དུ་ཆོས་པ་རྣམས་ཀྱི་ཁམས་དང་བསྟུན་པར་བྱས་སོ། །

ག ཉམས་བྱེ་བྲག་ལ་ཆོས་དང་འཇིག་རྟེན་དུ་དབྱེ་བའི་ལྡེམ་ཆ། ས་པཎ་གྱི་མཁས་འཇུག་ཏུ་ཉམས་དགུ་ལས་དཔའ་བའི་ཉམས་དང་དྲག་ཤུལ་གྱི་ཉམས། འཇིགས་རུང་གི་ཉམས། ངམ་པའི་ཉམས་བཅས་ལ་ཆོས་དང་འཇིག་རྟེན་ལུགས་གཉིས་ཀྱི་དབྱེ་བ་ཕྱེ་ཞིང་། ཞི་བའི་ཉམས་ལས་དེའི་བཟློག་བྱ་དྲེགས་པ་ལའང་ཆོས་དང་འཇིག་རྟེན་གཉིས་སུ་ཕྱེ་སྟེ། བོད་ལ་ཐོག་མར་སྙན་གཞུང་དུ་ཆོས་དང་འཇིག་རྟེན་གཉིས་སུ་ཕྱེ་བའི་སྲོལ་ཞིག་བྱུང་། དེས་ན་ཅིའི་ཕྱིར་དེ་ལྟར་དབྱེ་དགོས་ཤེ་ན། སྐབས་དེར་བོད་ཀྱི་མཁས་པར་འབོད་པ་ཕལ་ཆེ་བ་ནི་ཆོས་པ་ཡིན་ཞིང་། ཚངས་སྤྱོད་སྡོམ་ལྡན་གྱི་ཆོས་པ་ཞིག་ལ་མཚོན་ན་འཇིག་རྟེན་པའི་དཔའ་བ་དང་དྲག་ཤུལ། འཇིགས་རུང་། ངམ་པ། དྲེགས་པ་སོགས་ནི་རང་བཞིན་གྱིས་དགག་བྱར་བརྩི་སྟེ། ཉོན་མོངས་འཕེལ་བར་འགྱུར་བའི་རྒྱུ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ས་པཎ་གྱིས་ཕལ་ཆེར་འདི་ལྟར་བསམས་པ་འདྲ་སྟེ། ”མཁས་པ་”འཇུག་པའི་སྒོ་ཞེས་བསྟན་ཀྱང་འཇུག་པ་བོའི་ཁམས་དང་མི་མཐུན་ན་སྙན་གཞུང་གི་འཕྲིན་ལས་མི་རྒྱས་པ་དང་། སྤྱི་ཚོགས་ཀྱིས་དང་དུ་ལེན་དཀའ་བའི་གནད་དོན་འབྱུང་ལ། ཡང་སྐབས་དེར་སྙན་གཞུང་གི་ཁ་གཏད་ཡུལ་གཙོ་བོ་ནི་ཆོས་པ་ཡིན་ཕྱིར། ཆོས་པའི་སླད་དུ་སྙན་ངག་གི་ཉམས་དེ་དག་ལ་ཆོས་ཀྱི་ལུགས་ཤིག་ལོགས་སུ་བསྟན་ན་གནད་དོན་དེ་སེལ་ཐུབ་པ་ཡིན་ལྟ་བུ་དང་། དེ་ལྟར་ས་པཎ་གྱིས་སྙན་ངག་གི་ཉམས་ཆོས་ཀྱི་ལུགས་སུ་བརྡ་སྤྲད་ན་རུང་བའི་”གནང་བ”བྱིན་ནས་ཆོས་པ་རྣམས་ལ་སྙན་ངག་ནི་དམ་ཆོས་སྟོན་བྱེད་ཀྱི་ཐབས་ཤིག་ཏུ་རུང་བའི་ངེས་ཤེས་བསླངས་འདོད་སྐྱེས་ཤིང་། དངོས་གནས་བགྲང་བྱ་བརྒྱ་ཕྲག་དུ་མའི་ཕྱིས་སུ་སྙན་ངག་གིས་བསྟན་པ་སྐྱོང་བར་ནུས་པ་ཆེན་པོ་ཐོན་པ་ནི་མིག་མཐོང་ལག་ཟིན་དང་། བོད་ལ་སྙན་ངག་མེ་ལོང་གི་འཆད་ཉན་རྒྱ་ཆེར་དར་ནས་འགྲེལ་བ་དང་དཔེ་བརྗོད་སོགས་བླ་ལྷག་ཏུ་སྤེལ་ཐུབ་པའང་མཐར་དེད་ན་ས་པཎ་གྱི་དྲིན་ལ་གཏུགས་དགོས་སོ། །

ང་། སྙན་ངག་གསར་རྩོམ་གྱི་ལྡེམ་ཆ། ས་པཎ་གྱི་སྙན་ངག་གསར་རྩོམ་གྱི་ལྡེམ་ཆ་ནི་སྙན་ངག་གི་སྐྱོན་སེལ་གྱི་རིམ་པའི་ཁྱད་ཆོས་ཤིག་ཡིན་ལ། གོང་དུ་སྨྲས་ཟིན་པའི་ཞི་བའི་ཉམས་དམིགས་བསལ་དུ་བསྟན་པའི་རྗེས་སུ་ཚིག་རྒྱན་ལ་ཉམས་དགུ་ཇི་ལྟར་སྦྱོར་ཚུལ་གྱི་སྐྱོན་སེལ་ཞར་ནས་བསྟན་ཅིང་། 《མཁས་འཇུག་》ཏུ་”ཚིག་དོན་ཕུན་སུམ་ཚོགས་གྱུར་ཅིང་། །སྐྱོན་མེད་མཁས་པ་མགུ་བྱེད་ན། །ཡོན་ཏན་འགའ་ཞིག་མ་ཚང་ཡང་། །སྙན་ངག་སྐྱོན་ཅན་མིན་པར་བཤད”^[11]ཅེས་དང་། “ནུས་པ་མི་འཇོམས་ཤིང་འགལ་བ་མེད་ན་སྐབས་དང་མཐུན་པར་སྦྱར་བ་ལ་ཉེས་པ་མེད་དོ། །”^[12] “བརྗོད་འདོད་ཀྱི་སྟོབས་ཀྱིས་སྐྱོན་མེད་ཅིང་ཡོན་ཏན་དུ་འགྱུར་ན་སྐབས་དང་སྦྱར་ཏེ་སྙན་ངག་གི་ཚུལ་དང་མི་འགལ་ན་སྐྱོན་མེད་དོ། །”^[13]“སྙན་ངག་སྦྱོར་ཤེས་ན་སྐྱོན་མེད་དེ། སྐབས་འགར་ཡོན་ཏན་ཉིད་དུའང་འགྱུར་རོ། །”^[14]“རྟགས་དང་ཚིག་ཐ་དད་དམ་དཔེ་དོན་ལྷག་ཆད་ཡོད་ཀྱང་སྡེབ་སྦྱོར་ལ་སྐྱོན་མེད་ན་མཁས་པའི་གྲར་དབྱུང་བྱ་ཡིན”^[15]ཞེས་པ་སོགས་ནི་ཚིག་རྒྱན་ལ་ཉམས་དགུའི་རོ་དང་སྦྱར་ནས་སྤེལ་ཚུལ་གྱི་ལྡེམ་ཆ་སྟེ། ཕལ་ཆེར་སྙན་ངག་རྩོམ་མཁན་གྱི་བརྗོད་འདོད་ཀྱི་སྟོབས་དང་ཡང་ན་སྡེབ་སྦྱོར་སོགས་ལ་མཁས་ན་སྐྱོན་ཡིན་པ་གང་ཞིག་ཡོན་ཏན་དུ་འགྱུར་བའི་སྐབས་ཡོད་པར་བསྟན་ནས་སྙན་ངག་རྩོམ་མཁན་རྣམས་ལ་གསར་རྩོམ་གྱི་”རང་དབང་”ཞིག་བསྐྲུན། དེ་ནི་མདོར་དེད་ན་བོད་རྣམས་སྙན་ངག་ལ་འཇུག་བདེ་བའི་ཆེད་དུ་ཡིན་ཏེ། རྩོམ་པ་ལ་འཇུག་པའི་ལེའུའི་མཇུག་ཏུ་”འདི་ལྟ་བུའི་སྙན་ངག་རྒྱ་གར་ལ་གཙིགས་ཆེ་ཡང་། བོད་སྙན་ངག་གི་ཚུལ་ལ་བློ་མི་འཇུག་པས། སྤྲོས་པ་དེ་ཙམ་ཞིག་ལས་རེ་ཞིག་བཞག་གོ”^[16]ཞེས་བཤད་པའི་ཕྱིར་རོ། །

འབྲེལ་མཚོན་རི་མོ། ༡

（༡ བློ་འབྱེད་དང་དཀྱེལ་ཡངས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་གཉིས་རྩོམ་ནང་ལ་ཁྱབ་པ་མཚོན།  ༢ རྩོམ་ཕྱི་ནས་བློ་འབྱེད་དང་དཀྱེལ་ཡངས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་གཉིས་ཚུར་སྣང་བ་མཚོན།  ༣ རྩོམ་ཕྱི་དང་རྩོམ་ནང་གཉིས་ནང་ཕན་ཚུན་རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་བར་ཡོད་པ་མཚོན། ༤ བློ་འབྱེལ་དང་དཀྱེལ་ཡངས་གཉིས་ནང་ཕན་ཚུན་རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་བར་ཡོད་པ་མཚོན།）

དེས་ན་གོང་དུ་དཔྱད་ཟིན་པ་བཞིན། ས་པཎ་གྱིས་མཁས་པ་ལ་སྤྱི་དང་བྱེ་བྲག་གི་གོ་དོན་སོ་སོར་ཕྱེ་བས་སྔ་མའི་མཁས་པའི་གོ་དོན་གྱི་རྒྱ་ལས་བརྒལ་པ་དང་། མཁས་པའི་གོ་དོན་གསར་བ་བསྟན་ན་ཆོས་པའི་རིག་གནས་དང་འཇིག་རྟེན་པའི་རིག་གནས། ཡང་ན་ཆོས་གཞུང་རིག་གནས་དང་ཐ་སྙད་རིག་གནས་གཉིས་ཕན་ཚུན་སྤང་འགལ་དུ་མི་འགྲོ་བའི་དགོས་པ་ལྡན་ཕྱིར། ཁོ་བོས་བསམས་ན་སྔ་མར་ས་པཎ་གྱི་རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་བསམ་བློའི་བློ་འབྱེད་ཀྱི་ཆ་ཁྱབ་པ་དང་ཕྱི་མར་དཀྱེལ་ཡངས་ཀྱི་ཆ་ཁྱབ་ཡོད་པར་འདོད། ད་དུང་ཉམས་དགུའི་ལྟ་བའི་ལྡེམ་ཆ་དང་། ཆོས་དང་འཇིག་རྟེན་དུ་དབྱེ་བའི་ལྡེམ་ཆ། སྙན་ངག་གསར་རྩོམ་གྱི་ལྡེམ་ཆ་བཅས་ལའང་དེ་བཞིན་རིགས་བསྒྲེས་ན་རྟོགས་སླ། མདོར་ན། ས་པཎ་གྱི་རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་བསམ་བློའི་བློ་འབྱེད་དང་དཀྱེལ་ཡངས་གཉིས་ཀྱིས་བོད་ཀྱི་སྙན་གཞུང་ཐོག་མའི་ནང་དོན་བྱེ་བྲག་དེ་དག་ལྟ་བུ་ལ་ཁྱད་ཆོས་གཙོ་བོ་ཞིག་སྟེ། ལྷོད་ན་སྒྲིམ་ཆོག་པ་དང་གྲིམ་ན་གློད་ཆོག་པའི་གྲིམ་ལྷོད་ཚད་རན་གྱི་ལྡེམ་གཤིས་ཤིག་བསྐྱེད་ཅིང་། དེ་ནི་བོད་ཀྱི་སྙན་གཞུང་ཐོག་མའི་རྩོམ་སྟངས་ངོས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་སུའང་བགྲངས་རུང་ངོ་། །

གཉིས། རྩོམ་སྤྱིའི་སྒྲིག་ལུགས་ལས་ཚུར་སྣང་བའི་ལྡེམ་ཆ།

རྩོམ་པ་ལ་འཇུག་པའི་ལེའུ་ནི་《སྙན་ངག་མཁས་པའི་ཁ་རྒྱན》དུ་ངོས་བཟུང་ན། 《སྙན་ངག་མཁས་པའི་ཁ་རྒྱན》ནི་བཤད་པ་ལ་འཇུག་པའི་ལེའུ་དང་རྩོད་པ་ལ་འཇུག་པའི་ལེའུ་གཉིས་སྦྲགས་ཏེ་《མཁས་འཇུག་》ཏུ་ཚུར་བསྡུས་པ་ཞིག་ཡིན་ནམ། ཡང་ན་ཐོག་མར་《མཁས་འཇུག་》དུ་མཁས་པའི་བྱ་བ་རྣམ་གསུམ་དུ་བརྩམས་ཤིང་། རྗེས་སུ་རྩོམ་པ་ལ་འཇུག་པའི་ལེའུ་ཉིད་ལོགས་སུ་བཀར་ཏེ་ 《སྙན་ངག་མཁས་པའི་ཁ་རྒྱན》དུ་མིང་བཏགས་པ་ཡིན། འདི་ནི་སྐབས་སུ་ཐག་གཅོད་དཀའ་བའི་གནད་དོན་ཞིག་ཡིན་ནའང་། 《མཁས་འཇུག་》གི་རྩོམ་སྤྱིའི་སྒྲིག་ལུགས་དང་རྩོམ་པ་ལ་འཇུག་པའི་ལེའུའི་རྩོམ་སྤྱིའི་སྒྲིག་ལུགས་དཔྱད་པ་ལ་གནོད་པ་ཆེར་མེད། སྔ་མའི་སྒྲིག་གཞི་ནི་ས་པཎ་གྱིས་གཙོ་བོ་མཁས་པའི་བྱ་བ་འཆད་རྩོམ་རྩོད་གསུམ་གྱི་རིགས་ལམ་ལྟར་བརྩམས་པ་དང་། མཁས་པའི་བྱ་བ་དེ་དག་ཀྱང་ཕན་ཚུན་རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་བར་གནས་པ་ཞིག་ཡིན་ལ། ཡང་ན་སྙན་གཞུང་གི་རིག་པ་སྣ་གཅིག་གིས་སྙན་གཞུང་བཤད་པ་མ་ཡིན་པར་རིག་པའི་གནས་དུ་མས་ཟུར་བརྒྱན་ཏེ་རྩོམ་པ་ལ་འཇུག་པའི་ལེའུའི་གྲོགས་སུ་གྱུར། ཕྱི་མའི་སྒྲིག་གཞི་ལ་《མཁས་འཇུག་》”འགའ་ཞིག་སྒྲ་དང་རྣམ་པར་དབྱེ་བ་དང་། །ཁམས་དང་བྱེད་ཚིག་དཔེ་དང་ཚིག་གི་རྒྱན། །དབྱེ་བསྡུ་གྲངས་དང་ངེས་པ་གོ་རིམས་ལ། །འདི་ལ་ཕལ་ཆེར་རྨོངས་པར་མཐོང་ནས་འདི”^[17]ཞེས་ཐོག་མར་བསྟན་བཅོས་ཀྱི་ལུས་རྩོམ་པ་ན་སྒྲའི་རྒྱུ་ཡི་གེ་དང་། མིང་དང་ཚིག་གི་ཚོགས་གསུམ་བཅས་བརྡ་སྤྲོད་བཤད་པ་དེའང་སྐད་ཆ་ནི་རྩོམ་རིག་གི་རྟེན་གཞི་དང་རྩོམ་རིག་ནི་སྐད་ཆའི་སྒྱུ་རྩལ་ཞིག་ཡིན་པར་བསམས་ན་རིགས་ལམ་འཕྲོད། དེ་ནས་སྐད་ཆའི་གཏན་ཚིགས་ཚགས་དམ་པའི་ཕྱིར་དུ་རང་མཚན་དང་སྤྱི་མཚན་སོགས་ཚད་མ་རིག་པས་ཟུར་བརྒྱན། སྙན་ངག་ལྟ་བུའི་རིག་གནས་ཀྱི་ཁུངས་སྟོན་ཕྱིར་ལེགས་སྦྱར་གྱི་སྐད་ལས་མིང་སྒྲུབ་པ་དང་ཁམས་སྒྲུབ་པ་སོགས་ངོ་སྤྲད། དེ་དག་ལས་བོད་ལ་ཉེ་བར་མཁོ་བའི་རྣམ་པར་དབྱེ་བ་བཤད་རྗེས། སྒྲའི་སྦྱོར་བ་ཤེས་ནས་སྙན་ངག་རྩོམ་པ་ལ་འཇུག་པའི་ཕྱིར་ཚིག་རྒྱན་བཤད་པ་ལ་རང་བཞིན་ཡོན་ཏན་ལས་བཅས་རྩོམ་གཞི་གསུམ་དང་། ངོ་བོ་བསྟོད་སྨད་བཅས་རྩོམ་ཚུལ་གསུམ། དྲང་པོ་ཟུར་མིག་སྟེ་རྩོམ་སྟངས་གཉིས་བཅས་ཚིག་གི་རྒྱན་ལ་ཉམས་དགུའི་རོ་དང་སྦྱར་ཏེ་སྤེལ་བར་བརྗོད། ཡང་ན། བོད་དང་རྒྱ་གར་གྱི་སྒྲ་རིག་པ། ཚད་མ་བཅས་ཀྱི་རིག་པ་དུ་མས་རྨང་དང་གྲོགས་བྱས་ཏེ་སྙན་ངག་གི་ལུས་དང་རྒྱན་གཉིས་གཙོ་བོར་བསྟན་ལ། དེ་ལས་ཀྱང་ཚིག་རྒྱན་ལ་ཉམས་འདོན་པ་རྩལ་དུ་བཏོན་ཅིང་། ཞར་དུ་སྙན་ངག་གི་སྐྱོན་སེལ་བསྟན་ཏེ་རྩོམ་པ་ལ་འཇུག་པའི་ལེའུ་ཞེས་པ་གྲུབ། དེ་དང་ཆ་འདྲ་བར་རོལ་མའི་བསྟན་བཅོས་སུ་བསྟོད་སོགས་ཡུལ་བཞི་དག་ལས་ཀྱང་ལྡེམ་གཤིས་ཤིག་མངོན་མོད། སྐབས་དོན་གྱི་དཔྱད་ཡུལ་གཙོ་བོ་མ་ཡིན་པས་རེ་ཞིག་མི་སྤྲོའོ། །

གསུམ་པ། ས་པཎ་གྱི་རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་བསམ་བློའི་ཁྱད་ཆོས་ལས་ཐོན་པའི་ལྡེམ་གཤིས་ཀྱི་བང་རིམ་གསུམ།

དུས་རབས་བཅུ་གཉིས་ནས་བཅུ་གསུམ་བར་ས་པཎ་གྱིས་རྒྱ་གར་གྱི་བསྟན་བཅོས་མང་པོ་ཐོས་ཤིང་མཐོང་ནས་བསྒོམས་པ་དང་། དེ་ནས་བོད་ལ་ཉེར་བར་མཁོ་བ་སྟེ་རིག་པའི་གནས་ཆེན་ལྔའི་རྣམ་གཞག་ངོ་སྤྲད་ཅིང་། རྒྱ་གར་གྱི་རིག་གནས་ལ་ལད་མོ་བགྱིས་པ་ཙམ་མ་ཡིན་པར་སྐབས་དོན་གྱིས་དགག་སྒྲུབ་དང་སྤང་བླང་གནང་། སྔར་དང་མི་འདྲ་བའི་མཁས་པའི་གོ་དོན། ཉམས་དགུའི་སྤྱི་དང་བྱེ་བྲག་གི་དབྱེ་བ། སྙན་ངག་གསར་རྩོམ་གྱི་གནང་བ་སོགས་རང་གི་ལྟ་བ་གསར་དུ་བསྒྲུབས་པས་གསར་གཏོད་ཀྱི་ཆ་ཞིག་མངོན་པ་དང་། བོད་ལ་སྙན་གཞུང་རྩོམ་དུས་ལྟོས་བཅས་སུ་”གུ་ཡངས”་དང་”དམིགས་བསལ་”གྱི་གནང་བ་མང་པོ་བྱིན་པས་སྐྱོང་སྐུམ་གྱི་ཆ་ཞིག་མངོན།  ཁྱད་ཆོས་དེ་གཉིས་ལས་སྔ་མ་ལ་དཀྱེལ་ཡངས་ཀྱི་ཡོན་ཏན་དང་། ཕྱི་མ་ལ་བློ་འབྱེད་ཀྱི་ཡོན་ཏན་གཉིས་འཛོམས། དེས་ན་གསར་གཏོད་དང་སྐྱོང་སྐུམ་གཉིས་ནི་བོད་ཀྱི་རྩོམ་གཞུང་ཐོག་མའི་ཁྱད་ཆོས་ཡིན་པ་དང་། བློ་འབྱེད་དང་དཀྱེལ་ཡངས་གཉིས་ནི་ས་པཎ་རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་བསམ་བློའི་ཁྱད་ཆོས་གཙོ་བོ་ཡིན་ལ། བོད་ཀྱི་སྙན་གཞུང་ཐོག་མ་རྩོམ་སྐབས་ཀྱི་རྐྱེན་གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུའང་འདོད་དོ། །

སྙན་གཞུང་རྩོམ་པའི་དགོས་པའི་ཆ་ནས་བལྟས་ནའང་། ས་པཎ་གྱིས་ཁྱད་ཆོས་དེ་གཉིས་རྩལ་དུ་བཏོན་པ་ནི་སྐབས་དེའི་བོད་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་དང་བསྟུན་པ་ཞིག་ཏུ་ཆགས་ཡོད་དེ། གཅིག །སྤྱིར་”བོད་སྙན་ངག་གི་ཚུལ་ལ་བློ་མི་འཇུག་པ་” ^[18]འི་གནས་ཚུལ་དང་བསྟུན་པ། གཉིས། ས་པཎ་གྱི་སྔོན་དུ་བོད་ལ་སྙན་ངག་གི་གཞུང་ལུགས་མེད་པའི་སྟོང་བ་བསྐངས་པ། གསུམ། ཕྱིས་སུ་ས་པཎ་གྱིས་རྒྱ་གར་གྱི་སྙན་གཞུང་མང་པོ་གསན་ཏེ། ཐོག་མར་བོད་དུ་རྒྱ་གར་སྙན་ངག་གི་དོན་རགས་བསྡུས་ངང་བོད་རང་སའི་གནས་ཚུལ་དང་བསྟུན་པར་ངོ་སྤྲད་པ་བཅས་སོ། །དེ་དག་ལས་ས་པཎ་རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་བསམ་བློའི་བློ་འབྱེད་པའི་ཡོན་ཏན་གྱིས་སྐབས་དེར་བོད་ཀྱི་མཁས་པ་དག་ལས་སྙན་ངག་ལ་བློ་ཡངས་པའི་དབང་པོ་རབ་རྣམས་དོགས་སློང་གི་ཚུལ་དུ་རང་ཉིད་ཀྱི་ལྟ་བ་འདོན་པར་ཕན་བཏགས་པ་དང་། དཀྱེལ་ཡངས་པའི་ཡོན་ཏན་ཀྱིས་སྙན་ངག་རྩོམ་པ་ལ་འཇུག་མཁན་ལས་དང་པོ་བ་རྣམས་ཀྱི་ཁམས་དང་བསྟུན། ཡང་ཁྱད་ཆོས་དེ་གཉིས་ལས་ལྷོད་ན་སྒྲིམ་ཆོག་པ་དང་གྲིམ་ན་གློད་ཆོག་པའི་གྲིམ་ལྷོད་ཚད་རན་གྱི་ཁྱད་ཆོས་སྤྱི་སྟེ་ལྡེམ་གཤིས་དོད་ཅིང་། ལྡེམ་གཤིས་དེ་ལའང་བང་རིམ་གསུམ་གྲུབ། བང་རིམ་གཅིག་ནི་གོང་གི་འབྲེལ་མཚོན་རི་མོ་ལས་རིམ་པ་༡་དེས་མཚོན་ལ། ས་པཎ་རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་བསམ་བློའི་ཁྱད་ཆོས་གཉིས་བོད་ཀྱི་སྙན་གཞུང་ཐོག་མའི་ནང་དོན་བྱེ་བྲག་པ་ལ་ཁྱབ་ནས་རྩོམ་གཞུང་ནང་གི་གྲུབ་ལུགས་ལ་ལྡེམ་གཤིས་ཐོན། བང་རིམ་གཉིས་ནི་གོང་གི་འབྲེལ་མཚོན་རི་མོ་ལས་རིམ་པ༢་དེས་མཚོན་ལ། རྩོམ་སྤྱིའི་སྒྲིག་ལུགས་ལས་ས་པཎ་རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་བསམ་བློའི་ཁྱད་ཆོས་གཉིས་ཚུར་སྣང་ཕྱིར། རྩོམ་གཞུང་ཕྱིའི་གྲུབ་ལུགས་ལ་ལྡེམ་གཤིས་ཤིག་ཐོན། བང་རིམ་གསུམ་ནི་གོང་གི་འབྲེལ་མཚོན་རི་མོ་ལས་རིམ་པ༣་དང་༤གཉིས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ལས་མཚོན་ཏེ། ཐོག་མར་༣་དེས་རྩོམ་ཕྱི་དང་རྩོམ་ནང་གཉིས་ནང་ཕན་ཚུན་རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་བར་ཡོད་པ་དང་༤་དེས་བློ་འབྱེད་དང་དཀྱེལ་ཡངས་ནང་གཉིས་ཕན་ཚུན་རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་བར་ཡོད་པ་མཚོན་ལ། དེས་ནས་༣་དང་༤་གཉིས་ཀྱང་སོ་སོར་ཡོད་པ་ཞིག་མིན་པར་ནང་ཕན་ཚུན་རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་བར་ཡོད་ཕྱིར། མདོར་ན་༣་ལས་མངོན་པའི་རྟེན་འབྲེལ་དང་༤་ལས་མངོན་པའི་རྟེན་འབྲེལ། ༣་དང་༤་གཉིས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ལས་མངོན་པའི་རྟེན་འབྲེལ་བཅས་རྟེན་འབྲེལ་སུམ་སྐོར་ཞིག་ཡོད་པ་ནི་ས་པཎ་གྱི་རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་བསམ་བློ་དང་བོད་ཀྱི་སྙན་གཞུང་ཐོག་མའི་རྩོམ་སྟངས་གཉིས་སྤྱི་ལ་ཡོད་པའི་ལྡེམ་གཤིས་ཤིག་ཡིན་པའམ། ཡང་ན་ས་པཎ་གྱི་རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་བསམ་བློ་དང་བོད་ཀྱི་སྙན་གཞུང་ཐོག་མའི་རྩོམ་སྟངས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ལས་རྩོམ་རིག་གསར་རྩོམ་ཐབས་སུ་གྱུར་པའི་ལྡེམ་གཤིས་ཤིག་དང་། རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་ཀྱི་ཟུར་ཚད་དུ་གྱུར་པའི་ལྡེམ་གཤིས་ཤིག །དེ་མིན་རྩོམ་གཞུང་རྒྱུན་འཛིན་དང་གསར་གཏོད་ཀྱི་ཤུགས་སུ་གྲུབ་པའི་ལྡེམ་གཤིས་བཅས་ལྡེམ་གཤིས་ཀྱི་བང་རིམ་མི་འདྲ་བ་གསུམ་གྲུབ་བོ། །

མཇུག་བསྡུ་བ།

སྤྱིར་ས་པཎ་གྱི་རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་བསམ་བློ་དང་རྩོམ་གཞུང་སྒྲིག་གཞིའི་བློ་བཀོད་གཉིས་ནི་རྒྱུ་སྤུན་བཞིན་དུ་སོ་སོར་དགར་དུ་མེད་ལ། རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་བསམ་བློས་རྩོམ་གཞུང་གི་སྤྱིའི་སྒྲིག་གཞི་གཏན་དུ་འབེབས་པར་རྨང་བྱས་ཤིང་། རྩོམ་གཞུང་སྤྱིའི་སྒྲིག་ལུགས་ལས་ཁོང་གི་རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་བསམ་བློའི་ཁྱད་ཆོས་ཚུར་སྣང་བ་ཡིན་པ་མ་ཟད། ས་པཎ་གྱི་རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་བསམ་བློའི་ཁྱད་ཆོས་ནི་ཕྱོགས་གཅིག་ནས་རྩོམ་གཞུང་ནང་དོན་བྱེ་བྲག་པར་འཐིམས་ཤིང་། ཕྱོགས་གཞན་ཞིག་ནས་རྩོམ་སྤྱིའི་སྒྲིག་གཞིའམ་རྣམ་པའི་ཆ་ནས་སྣང་ཐུབ་ཕྱིར། ནང་དོན་དང་རྣམ་པའི་ཆ་གཉིས་ཕྱོགས་སོ་སོ་བཀར་ཏེ་ཆིག་རྐྱང་དུ་ལྟ་བར་བྱེད་པ་ནི་མི་རུང་ངོ་། །ས་པཎ་གྱིས་རྩོམ་པ་ལ་འཇུག་པའི་ལེའུར་མཁས་པའི་གོ་དོན་སྤྱི་བྱེ་བྲག་ཏུ་ཕྱེ་བ་དང་། ཉམས་དགུའི་ལྟ་བ་བཏོན་པ། ཉམས་བྱེ་བྲག་པ་འགར་ཆོས་དང་འཇིག་རྟེན་གཉིས་སུ་ཕྱེ་བ། སྙན་ངག་གསར་རྩོམ་གྱི་སྐྱོན་སེལ་ལ་གནང་བ་བྱིན་པ་བཅས་དོན་བྱེ་བྲག་རྣམས་དང་། སྙན་གཞུང་སྤྱིའི་སྒྲིག་ལུགས་ལ་བརྡ་སྤྲོད་དང་ཚད་མ། ཆོས། ལོ་ཙཱ་བཅས་སྙན་གཞུང་རྩོམ་པར་རིག་པ་དུ་མས་ཟུར་བརྒྱན་པ་གཉིས་ནི་བོད་ཀྱི་སྙན་གཞུང་ཐོག་མའི་རྩོམ་སྟངས་ལ་སྐྱོང་སྐུམ་གྱི་ཆ་དང་གསར་གཏོད་ཀྱི་ཆ་ལྡན་པའི་ཁྱད་ཆོས་ཐོན་ལ། དེ་ནི་ས་པཎ་གྱི་རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་བསམ་བློའི་བློ་འབྱེད་པ་དང་དཀྱེལ་ཡངས་ཀྱི་ཡོན་ཏན་གཉིས་ཀྱིས་བསྐྱེད་པ་ཞིག་ཡིན་པ་མ་ཟད། ད་དུང་ས་པཎ་གྱི་རྩོམ་རིག་དགག་སྒྲུབ་བསམ་བློ་དང་བོད་ཀྱི་རྩོམ་གཞུང་ཐོག་མའི་རྩོམ་སྟངས་གཉིས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ལས་ལྷོད་ན་སྒྲིམ་ཆོག་པ་དང་གྲིམ་ན་གློད་ཆོག་པའི་གྲིམ་ལྷོད་ཚད་རན་པའི་ལྡེམ་གཤིས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་བང་རིམ་གསུམ་རྙེད་ཐུབ། མདོར་ན། གོང་གི་གནད་དོན་དེ་དག་ནི་རྩོམ་པ་བོ་དང་རྩོམ་གཞུང་ཞིབ་འཇུག་གི་ཟུར་ཚད་ནས་སྔོག་ཐུབ་པ་ཞིག་ཡིན་མོད། ད་དུང་《མཁས་འཇུག་》རང་གཞུང་དུ་བསྟན་པའི་”བོད་སྙན་ངག་གི་ཚུལ་ལ་བློ་མི་འཇུག་པ་”ཞེས་པར་ཞིབ་ཏུ་དཔྱད་རིན་མཆིས་ཤིང་། དེར་དཔྱད་ན་ས་པཎ་གྱིས་བོད་ཀྱི་སྙན་གཞུང་ཐོག་མ་ཅིའི་ཕྱིར་བརྩམས་པའི་དགོས་པ་གསལ་བོར་རྟོགས་ཐུབ་པ་དང་། ཞར་དུ་རྒྱ་གར་གྱི་《སྙན་ངག་མེ་ལོང་》ཅིའི་ཕྱིར་བོད་ལ་དམིགས་བསལ་དུ་སྤེལ་ཐུབ་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ཡང་ཞོར་ལ་རྟོགས་ཐུབ་ཕྱིར། བདག་གིས་སྐབས་གཞན་དུ་རྒྱས་པར་བཀྲལ་ཏེ་འབྲི་རྩིས་ཡོད་ལ། འདིར་ས་བཅད་མ་སྟོང་ཙམ་དུ་བྱས་པ་ལས་མང་དུ་མ་སྤྲོས་པའོ། །

[1]《མཁས་འཇུག་》ཁྲོད་ཀྱི་“རྩོམ་པ་ལ་འཇུག་ཚུལ་”ནི་《སྙན་ངག་མཁས་པའི་ཁ་རྒྱན་》ཡིན་ཞེས་འབྱུང་། བནྡེ་མཁར་གྱིས་བརྩམས། ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏའི་རྩོམ་རིག་སྐོར་གྱི་ལྟ་བ་གཉིས་དང་བོད་ཀྱི་རྩོམ་གཞུང་གི་ཐོག་མའི་རྣམ་པ་གླེང་བ། [J]བོད་ལྗོངས་སློབ་ཆེན་རིག་དེབ།༢༠༢༢ལོའི་དེབ་༣པ། ཤ༣༨

[2] 嘉木杨·凯朝：论萨迦班智达对于蒙藏佛教交流的贡献[J].世界宗教研究，2020：70

[3] སི་ཁྲོན་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་བསྡུ་སྒྲིག་ཁང་གིས་བསྒྲིགས། སྡོམ་གསུམ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་པོ་དང་པོ།（ས་སྐྱའི་སྐོར）[M]རྒྱལ་ཁབ་དཔེ་མཛོད་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༡༥ལོ། ཤ༡༦༡

[4] དཔལ་ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏའི་རྣམ་ཐར་གསུང་སྒྲོས་མ།  ནང་བསྟན་དཔེ་ཚོགས་ལྟེ་གནས། W༢༣༦༤༩ ཤ༡༡༧

[5] 赵建红：批评家的“现世性”——解读赛义德[J].南京理工大学学报，2006：48

[6] ལྡེམ་གཤིས་ཞེས་པ་ནི་སྤྱིར་ན་དངོས་ལུགས་རིག་པ་ལྟ་བུར་ཡོད་པའི་དངོས་པོའི་ཆོས་ཉིད་ཅིག་ཡིན་ནའང་། སྐབས་འདིར་བདག་གིས་དཔེ་དེ་བེད་སྤྱད་དེ་ས་པཎ་གྱི་རྩོམ་གཞུང་ལ་ལྷོད་ན་སྒྲིམ་ཆོག་པ་དང་གྲིམ་ན་གློད་ཆོག་པའི་གྲིམ་ལྷོད་ཚད་རན་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ཤིག་ལྡན་པ་དེར་གསལ་བར་བྱས་པ་ཡིན་ལ། སྐབས་འདིའི་གོ་དོན་ནི་རྒྱའི་སྐད་དུ“张力”ཟེར་བ་དང་ཅུང་འདྲ་བ་ཡིན།

[7] ས་པཎ་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་བརྩམས། མཁས་པ་འཇུག་པའི་སྒོ།[M]མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༡༩༨༡ལོའི་ཟླ༦པར། ཤ༥

[8] ས་པཎ་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་བརྩམས། མཁས་པ་འཇུག་པའི་སྒོ།[M]མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༡༩༨༡ལོའི་ཟླ༦པར། ཤ༣༢

[9] བྱམས་ཕྲུག་བན་དེ་མཁར་གྱིས་བརྩམས། བོད་ཀྱི་རྩོམ་གཞུང་གི་རྒྱུན་དང་མཐོངས།[M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༢༣ལོའི་ཟླ༡༢པར། ཤ༦༧ནས༧༢

[10] ས་པཎ་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་བརྩམས། མཁས་པ་འཇུག་པའི་སྒོ།[M]མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༡༩༨༡ལོའི་ཟླ༦པར། ཤ༢༧

[11] ས་པཎ་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་བརྩམས། མཁས་པ་འཇུག་པའི་སྒོ།[M]མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༡༩༨༡ལོའི་ཟླ༦པར། ཤ༤༥

[12] གོང་དང་མཚུངས། ཤ༣༣

[13] གོང་དང་མཚུངས། ཤ༣༥

[14] གོང་དང་མཚུངས། ཤ༣༥

[15] གོང་དང་མཚུངས། ཤ༥༥

[16] གོང་དང་མཚུངས། ཤ༧༤

[17] གོང་དང་མཚུངས། ཤ༣

[18]  ས་པཎ་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན། མཁས་པ་འཇུག་པའི་སྒོ།[M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༡༩༨༡ལོ། ཤ༧༤

启蒙与兼容：萨班文学批评观的两大特征

加洋桑杰

摘要：萨班的文学批评观念的形成，是多方面因素共同作用的结果。这些经验包括掌握政权与教权、精通多种语言和学科知识、师从不同身份的圣贤、深入研究因明逻辑学，以及在吐蕃分裂割据的历史背景下激发出的文化使命感。本文将从这五大关键因素出发，深入探讨《智者入门》中所体现的文学批评观的具体特征，包括对“智者”概念的广义与狭义区分、对“九个诗品观”中平静味的重新诠释、对具体诗品的佛俗二分、以及创作技巧中的“弹性观”。特别关注“创作入门”章节的结构，以及它在《智者入门》整体框架中如何与因明学和佛学等学科交叉融合，展现出独特的辅助作用。同时，进一步分析了文本内外结构所展现的弹性特征，这些特征不仅具有创新性，还具有可逆性。这种弹性观正是萨班文学批评观中启蒙与兼容两大特征相互作用的结果。启蒙特征促进了《智者入门》基本架构的构建，而兼容特征则增强了藏族文论的影响力和接受度。因此，萨班的文学批评观在启蒙与兼容之间形成了一种相辅相成的紧密关系。在探讨萨班文学批评观与藏族首部文论书写之间的关系时，发现“弹性观”在三个层面上具有重要意义：作为一种文学创作的方法论、一种文学批评的视角，以及一种文化传承与创新的动力。

关键词：萨班；文学批判观；启蒙与兼容；“弹性观”的三重层面

རྩོམ་པ་བོ་ངོ་སྤྲོད། འཇམ་དབྱངས་སངས་རྒྱས། ཕ་ཡུལ་མཚོ་སྔོན་ཐེམ་ཆེན་རྫོང་ཡིན། ཀྲུང་དབྱང་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་གྱི་༢༠༢༣ལོའི་འབུམ་རམས་ཞིབ་འཇུག་སློབ་མ་ཡིན། ཞིབ་འཇུག་གི་ཁ་ཕྱོགས་གཙོ་བོ་བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་ཡིན།